Vijfhonderd jaar geleden spraken vijf à zeven miljoen mensen Engels. De meesten leefden op de Britse Eilanden. Nu spreken nagenoeg 1,8 miljard mensen over de hele wereld Engels.
Hoe is dat gebeurd?
De verspreiding van de Engelse taal heeft niets te maken met de structuur van de taal of haar inherente eigenschappen, maar wel alles met politiek en geschiedenis.
Het Britse Rijk
Nadat het Engels zich ongeveer een millennium lang ontwikkelde op de Britse Eilanden, zorgden zeevaarders, soldaten, pelgrims, handelaars en missionarissen van het Britse Rijk voor de wereldwijde verspreiding ervan. Tegen de tijd dat men eraan dacht om een taalbeleid te voeren, had het Engels al alle uithoeken van de aardbol bereikt.
Engelssprekende puriteinen waren bijvoorbeeld niet de enige Europeanen die in Noord-Amerika aankwamen: Spaans, Frans, Nederlands en Duits werden ook veel gesproken. Alle talen werden in de volgende eeuwen versterkt door Europese immigratiegolven.
Maar tijdens het proces om de “Verenigde” Staten te maken, waren de stichters van de VSA zich bewust van het belang van een taal voor een nationale identiteit. Engels was de belangrijkste taal en moest blijven aangemoedigd worden. Bij het begin van de 20ste eeuw nog verboden verschillende staten het onderwijs van vreemde talen in privéscholen en thuis. Pas in 1923 werden de beperkingen op privaat taalonderwijs afgeschaft door het Amerikaanse Hooggerechtshof.
Zelfs vandaag is het Engels niet de officiële taal van de VSA, maar er bestaat geen twijfel over dat het de taal is die in de praktijk overheerst.
En niet enkel Amerika zei “hello” tegen het Engels. Op een bepaald ogenblik in het begin van de twintigste eeuw breidde het Britse Rijk zich uit over bijna een kwart van de totale wereldoppervlakte, de VSA buiten beschouwing gelaten. Volgens een populair gezegde “ging de zon nooit onder in het Britse Rijk”.
Tegenwoordig is de zon in het rijk ondergegaan, maar het Engels blijft een belangrijke taal in elke voormalige kolonie.
Verdwenen, maar niet vergeten
Bijna overal in het Britse Rijk was handel het belangrijkste doel, waardoor weinig Britten zich er echt vestigden. Dat verklaart waarom de Aziatische en Afrikaanse kolonies niet gedomineerd werden door het Engels. De zakenwereld, de administratie en het onderwijs verliepen in het Engels, maar het was niet de taal van de bevolking.
Tot op vandaag speelt de Engelse taal een sleutelrol in de administratie in deze voormalige kolonies. De taal was lange tijd de toegangspoort tot het onderwijs in de Afrikaanse missiescholen en in de eerste universiteiten in India. Dat zorgde in enkele van de dichtbevolktste landen ter wereld voor een Engelssprekende elite en elites zorgen voor hun zelfbehoud.
Na de onafhankelijkheid werden vele landen voor de eerste keer officieel meertalig, maar de verschillende groepen hadden een taal nodig om met elkaar en met andere naties te communiceren. Dat was opnieuw het Engels. Het Engels is nu de overheersende of officiële landstaal van 75 landen: een rechtstreekse erfenis van het Britse Rijk.
In landen zoals Australië, Canada en de VSA, waar grote kolonistennederzettingen ontstonden, werden de moedertalen en culturen bijna uitgeroeid door het Engels.
Het was niet de eerste taal van het Europees kolonialisme; Portugezen en Nederlanders verlieten al eerder het continent. En, zelfs in de 19de eeuw, was Engels niet de internationale lingua franca (zoals de term suggereert was Frans de belangrijkste taal voor internationale communicatie). Dus niet zo lang geleden moet er iets gebeurd zijn waardoor de taal haar unieke internationale status aangemeten kreeg.
Zonder de opkomst van de VSA in de 20ste eeuw zou het wereldwijde taallandschap er heel anders hebben uitgezien.
Twee wereldoorlogen en de opkomst van de VSA
Terwijl Europa na 1945 werkte aan de heropbouw, bloeide Amerika volledig open. Amerikaanse bedrijven gingen opnieuw aan de slag waar de Britse Oost-Indische Compagnie eeuwen voordien ophield, en ze maakten overal ter wereld gebruik van het Engels als handelstaal. De invloed van de Amerikaanse zakenwereld, gecombineerd met de overgebleven Engelse traditie van het Britse Rijk, maakten van het Engels de belangrijkste taal voor internationale handel in de 21ste eeuw. Alle topbedrijfsscholen in de wereld geven nu in het Engels les.
In 19 van de 25 EU-lidstaten, waar Engels niet de officiële landstaal is, is het wel de meest gesproken vreemde taal. De 6 staten waar Engels niet de belangrijkste taal is, zijn een bewijs van de invloed van de politiek op het taalbeleid: in Litouwen, Letland en Estland is Russisch de meest gesproken vreemde taal; in Slovenië is dat het Kroatisch en in Slowakije het Tsjechisch.
Maar de culturele erfenis van de naoorlogse decennia is ook zeer belangrijk voor de groei van het Engels als wereldtaal.
Amerika stuurde niet alleen geld over de Atlantische Oceaan, het leverde ook soundtracks door de rock-’n-roll, jazz en later disco en hiphop. Hollywoodfilms werden internationale sensaties en Amerikaanse televisieseries werden culturele referentiepunten. De Amerikaanse cultuur was overal aanwezig, blakend van vertrouwen en succes; gewoon de juiste dingen voor een wereld die door de oorlog werd verwoest.
Niet alleen Amerikaanse muziek bracht het Engels naar de discotheken en naar de huizen. Britse bands zoals The Beatles, The Rolling Stones, Queen, Pink Floyd, The Police en Led Zeppelin zorgden ervoor dat Britannia niet alleen heerste over de golven, maar ook over de radiogolven.
De hippiebeweging kwam van San Francisco en Londen. Muziekfestivals zoals het Isle of Wight en Woodstock groeiden uit tot iconen voor vele generaties, Engelstalig of niet.
Deze “soft power” gaat vandaag verder…
Engels is “cool”
Adverteerders zijn er trots op dat ze de culturele Zeitgeist volgen; het verlangen van de consument opwekken door je producten sexy te maken. Ze doen dat o.a. door het gebruik van Engelse woorden. Neem een kijkje bij de Duitse voorbeelden van Der Spiegel, de Spaanse voorbeeldenvan La Razon, de Franse voorbeelden van Slate.fr en de Italiaanse voorbeelden van La Repubblica.
Het zijn vooral multinationals die gebruikmaken van Engelse woorden in hun advertenties. Zo trachten ze hun boodschap op de markten consistent te houden. Maar ook sommige lokale bedrijven zijn op zoek naar dat ongrijpbare element van glamour dat het Engels kan toevoegen. Dat geldt natuurlijk ook voor Engelse advertenties: haute couture en Eau de Toilette klinken veel pikanter dan de vertalingen.
Muziekgroepen brengen hun werk uit in het Engels om een zo groot mogelijke doelgroep te bereiken. Filmmakers volgen dat voorbeeld. Die onzichtbare druk om creatieve werken in het Engels te maken, versterkt de culturele dynamiek die de taal in de tweede helft van de twintigste eeuw ontwikkelde.
De stijlbewuste taal van extreme sporten is Engels: snowboarders ollie, fakie en rodeo, of het nu om Canadezen, Zwitsers of Japanners gaat.
Het woord “cool” werd in verschillende talen opgenomen.
Wetenschap & Technologie
De wereldmacht van de VSA valt samen met de geboorte van het populaire computerwerk en Engels is de taal van de technologische revolutie en het internet. Denk bijvoorbeeld aan het toetsenbord; het is ontworpen voor Latijnse tekens, dus mensen die (vooral) een Aziatische taal spreken, moeten ingewikkelde technieken gebruiken om woorden te typen.
Wat er binnenin de toestellen gebeurt, wordt eveneens door het Engels gedomineerd. De VSA blijft de meest innovatieve technologische natie en dankzij het taalbeleid van de stichters van de natie is de Engelse taal dominant.
Trekken, niet duwen
Afgezien van de inspanningen die sommige voormalige kolonisten honderden jaren geleden deden, heeft het succes van het Engels meer weg van “trekken” dan van “duwen”. Wie in de Britse kolonies onderwijs wilde genieten, kreeg die opleiding in het Engels. Artiesten die voor hun werk zoveel mogelijk mensen willen bereiken, kunnen dat best in het Engels doen. Als je op internationaal vlak handel wil drijven, moet je de Engelse taal beheersen. Om een succesvolle carrière uit te bouwen is Engels spreken niet verplicht. Maar het helpt ongetwijfeld.
Zal het Engels de nummer 1 blijven?
Sommige mensen suggereren dat Engels alomtegenwoordig is omdat de taal “gemakkelijk aan te leren is” of bijzonder flexibel is, maar een blik in het verleden toont aan dat dit irrelevant is. Ondanks een aartsmoeilijk systeem was Latijn gedurende duizenden jaren de meest invloedrijke taal van Europa (en haar aanhangers zijn nog steeds actief). In die tijd leerde men Latijn om dezelfde redenen dan waarom men nu Engels leert: om vooruit te komen in het leven en om toegang te krijgen tot kennis. Latijn wordt nu enkel nog gesproken door priesters en studenten.
Talen en grenzen veranderen na verloop van tijd, maar het Engels zal waarschijnlijk ons hele leven de belangrijkste taal ter wereld blijven.
What do you think?